Yayım tarihi

YAŞLILIK DÖNEMİ RUHSAL ZORLUKLARI

 

Yaşlanma bedensel ve sosyal yönleri ile kaçınılmaz olarak sorunları olan bir süreçtir. “Başarılı yaşlanma”, yaşlanma sürecinin kazanç ve kayıplarını dengeleyebilmektir. Yaşlılık döneminde fiziksel ve bilişsel fonksiyonlarda azalmaya bağlı olarak bağımlılık artar. Toplumun kültürel değerlerinin ve geleneksel geniş aile yapısının değişmesi sonucu statü kaybı görülebilir, ekonomik güç azalabilir ve birtakım sosyal sorunlar gelişebilir.

Yaşlı ebeveyn ile yetişkin çocuklar arasında rollerin tersine dönmesi büyük bir potansiyel strestir. Eşin kaybı, ev kaybı, başka bir eve taşınma durumu da büyük stres faktörlerindendir.

Geriatri biliminde yaşlılık 3 devreye ayrılır: 1) 65-74 yaş; genç yaşlı 2) 75-84 yaş; orta yaşlı 3) 85 yaş üstü ileri yaşta yaşlı. Ancak yaşlanma kişilerde farklı hız ve şekillerde geliştiğinden bu sınıflandırmayı herkese uygulamak bazen pratikte mümkün olamamaktadır. Bu nedenle “65 yaş” yaşlılığın başlangıcı olarak sadece sayısal bir simgedir. Erikson’a göre yaşlılık çağı; benlik bütünlüğü ve çaresizlik arasındaki mücadele ile “bilgeliği” doğuran dönemdir.

Emeklilik yaşamın sürekliliğini ve ritmini bozarken, kişinin aile ve toplumdaki yerinin ve kimliğinin değişmesine yol açar. Otorite, saygınlık ve üretkenlikle beraber kaybedilen rolün yerinin doldurulamaması ve toplumsal etkinlik alanının, boş zaman dünyasına kayması kişiyi belirli bir yapısı olmayan “rolsüz bir rolü oynama” ya zorlar (E. Geçtan).

Emekliliğe verilen anlam kişiye göre değişir. Bazı kişiler, yıllarını belli amaç ve değerler için tükettikten sonra gelen bu dönemin “hak edilen bir dinlenme dönemi” olarak tadını çıkartmak isterler. Bu düşünce emekliliğe olumlu bir bakıştır. Kimliklerini sadece meslek pozisyonları ile özdeşleştiren, meslek dışı ilgi alanları olmayan kişilerde; kendini artık gereksiz, işlevsiz ve işe yaramaz hissetme gibi duygular ön planda olduğunda emekliliği “sonun başlangıcı” olarak yorumlarlar.

Yaşlılık dönemi kişinin sosyal ağının bütünlüğünü zorladığı için bu dönemde ailenin önemi artar. Ailenin işlevi, insanların güçlü duygularla birbirine bağlı olduğu özel bir birlik olmasıdır. Bu birliğin temellerinde; yaşlıların değişen normları kabul etmeleri, aile içindeki görevlerin paylaşılması, çocukların anne babaya karşı sorumluluk duyması, sağlıklı iletişimin devam etmesi ve eşler arasındaki ortak noktaların sürdürülmesidir. Aile üyelerinin birbirlerini ve sorunlarını algılama bozukluğu ve iletişim noksanlığı kronikleşmişse, yaşlı üye bu durumdan oldukça olumsuz etkilenebilir.

Huzurevine taşınma, yaşlıların çoğu için “aile dışına itilmiş olmak” ya da “dışlanmak” şeklinde algılanır. Kişi bildiği, alıştığı, kendini güvende ve özgür hissettiği, anıları ile beraber olduğu evindeki yaşamdan vazgeçmek durumunda kaldığı için yeni konumunu kabullenmekte güçlük çeker ve uyum sorunları yaşayabilir. Kişinin yaşayacağı yeri gidip görmesi, orada yaşayanlardan ayrıntılar hakkında bilgi alması gerilimi azaltabilir. Yaşlının önceki yaşamında mutlu olması, hedeflerini büyük ölçüde gerçekleştirmiş olması, sağlık durumunun iyi, zekasının yüksek olması ve sosyal alanda aktif olması uyumu kolaylaştırır.

Yaşlı bir insanın hastalanması halinde içinde bulunduğu destek sistemleri tedavi başarısı açısından büyük önem taşımaktadır. Hastanın ait olduğu sosyal gruplar, arkadaşlar, dinsel inançlar ve kültürel özellikler önemlidir. Aile tüm bu destek sisteminin hastaya en yakın konumunda yani merkezindedir.

Yayım tarihi

KUMAR OYNAMA BOZUKLUĞU

Kumar oynama daha yüksek değerde bir kazanç sağlama umuduyla başka bir şeyi riske atma eylemini tanımlar. Bu risk ve belirsizlik içeren bir eylemdir. Kumar oynama bozukluğu; işlevsellikte bozulmaya neden olacak şekilde ve sürekli bir biçimde kumar oynama davranışını ifade eder. Bu durum hem kumar oynayan kişiyi, hem ailesini hem de toplumu olumsuz etkiler.

Kumar oynayan herkeste “kumar oynama bozukluğu”nun gelişmeyeceği göz önünde bulundurulmalıdır. Bazı kişiler sorunsuz bir şekilde sosyal bir eylem olarak kumar oynarlar. Bu kişilerde kumar oynama üzerinde kontrol kaybı yoktur. Literatürde kumarla ilgili diğer bir tanımlama da “problemli kumar oynama”dır. Bu tanım kumar oynamanın artık sosyal sınırları aştığı ve kumar oynayan kişinin hayatında sorun yaratmaya başladığını gösterir.

“Kumar oynama bozukluğu” oranının, kumar oynayan yetişkinler içinde %5 olduğu bildirilmiştir. Bu oranın gençlerde ve psikiyatrik hastalığı olanlarda daha yüksek olduğu öne sürülmektedir. Genelde erkeklerde ergenlik döneminde kadınlarda ise daha geç yaşlarda başlamaktadır. Kadınlardaki geç başlangıca rağmen ilerleme daha hızlı olmaktadır. Son yıllarda internette kumar oynamada yaygınlaşmaktadır.

Kronik bir hastalık olmasına ve yarattığı ciddi problemlere rağmen tedavi arayış oranı çok düşüktür. Çoğu zaman hastalar diğer ruhsal sıkıntılar ya da tıbbi problemler nedeniyle yardım arayışına girerler.

Yayım tarihi

İNTERNET BAĞIMLILIĞI

Özellikle ergenler ve genç erişkinlerde internet kullanımı; akademik, eğlence, sosyalleşme ve bunun gibi amaçlar için çok yaygındır. Davranışsal bağımlılık olarak kabul edilen internet bağımlılığı; kişinin internet kullanım üzerindeki kontrolünü kaybetmesi veya aşırı internet kullanımı olarak tanımlanabilir.

İnternet bağımlılığı dürtü kontrol bozukluğu ve davranışsal bağımlılık özelliklerinin birlikte görüldüğü bir klinik fenomendir. İnsanların hoş olmayan düşünce ve stres yaratan durumlardan kaçmak amacıyla interneti yoğun kullandıkları bilinmektedir.  En basit tanımı ile; internet kullanımının kişinin denetiminden çıkması, internette aşırı zaman geçirme, internete bağlanamadığında sinirlilik, kaygı, çökkünlük gibi belirtilerin gözlenmesi mevcuttur. Okul başarısında azalma, sosyal ve mesleki yaşamın olumsuz etkilenmesi gibi sonuçlar sıklıkla yaşanır.

İnternet bağımlılığı kavramı yerine zaman zaman “patolojik internet kullanımı”, “problemli internet kullanımı” veya “kompulsif internet kullanımı” gibi kavramlar da kullanılmaktadır.

İnternet bağımlılığı her yaşta ve cinsiyette görülmesine rağmen diğer bağımlılıklara göre daha erken yaşlarda başlamaktadır. Erkeklerde kızlara oranla daha sıktır. İnternet, insanların gerçek kimliklerini saklayabildikleri, farklı biri gibi davranabildikleri ve gerçek dışı ikinci bir yaşam yarattıkları bir sanal dünya sunmaktadır (E. Dalbudak; Türkiye Psi. Der., Psikiyatride Güncel Dergisi).

Aşırı ve işlevsiz internet kullanımı çeşitli psikiyatrik sorunların ortaya çıkmasına neden olabilmektedir. Ayrıca internet bağımlılığına ek psikiyatrik tanıların varlığı da sıklıkla tanımlanmaktadır. En sık; “dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu”, ”depresyon” ve “anksiyete bozuklukları”na internet bağımlılığı belirtileri eşlik  etmektedir.

Tedavide psikofarmakoloji ve/veya psikoterapiler (Özellikle Bilişsel Davranışçı Psikoterapi) uygulanmaktadır.

Yayım tarihi

İNTİHAR DÜŞÜNCE VE DAVRANIŞLARI

 

Bireysel, ailesel ve toplumsal düzeydeki olumsuz etkileri ve ne kadar çok kişiyi etkilediği göz önüne alındığında intihar bir halk sağlığı sorunudur ve önlenebilir. İntihar davranışı için risk etmenlerinin belirlenmesi risk altındaki kişi ve grupların saptanmasına yardım edecek, değiştirilebilir ve tedavi edilebilir etmenlere müdahale edilmesini sağlayacak ve intiharın önlenmesine yardımcı olacaktır. İntihar riskini artıran etmenler; bireysel, ilişkisel, yaşam ve çevreyle ilgili olanlar, toplumsal etmenler ve sağlık sistemi ile ilgili etmenler olarak değerlendirilmektedir.

İntihar davranışı için risk etmenleri yakın ya da uzak, değiştirilebilir veya değiştirilemez nitelikte olabilir. İntiharı önleme çalışmalarında amaç bireysel, ailesel ve sosyal düzeyde koruyucu etmenlerin güçlendirilip, değiştirilebilir risk etmenlerinin azaltılmasıdır.

Ülkesel ve bölgesel değişiklikler olsa da genel olarak ergenler ve ileri yaştakilerde intihar riski yüksektir.

Ergenlerin yaşadığı hızlı psikolojik, biyolojik ve sosyolojik değişiklikler onları çevresel streslere daha duyarlı hale getirmektedir. Bu dönemde bireyselleşme isteğinin de artması ile ergenin aile, okul ve diğer sosyal destek sistemlerinden aldığı destek azalmaktadır. Yaşlılarda genel bedensel düşkünlük, eşlik eden hastalıkların fazla olması, yaşam için neden hissetmeme gibi etmenler intihar düşüncelerini artırmaktadır.

Psikiyatrik sorunları olan kişilerde hem intihar davranışı hem de kendini yaralama davranışı riski genel topluma göre daha fazladır. İntihar eden kişinin %90’ında psikiyatrik bir hastalık bulunmaktadır.

İntihar düşüncesi olan bir kişinin zaman kaybetmeden kendisine yakın bir kişi, okul danışmanı, telefonda intihar hattı ile görüşmesi uygun olacaktır. Alacağı bir yardım, bir danışmanın yerinde muhakemesi ve ilgisiyle, belki de ilaç tedavisiyle var olan ümitsizlik duyguları tersine dönebilmektedir.

Yayım tarihi

UYKU BOZUKLUKLARI

Uykusuzluk yaygın görülen bir yakınmadır. Bazen zorlayıcı bir yaşam olayı ile birlikte kısa süreli olarak, bazen tıbbi veya ruhsal bir bozuklukla beraber, bazen de özgün bir uyku bozukluğunun bir belirtisi olarak görülebilir. Bazı insanlar için süreğen bir durum haline gelebilir.

Uykusuzluk genel olarak uykuya başlamada güçlük, yeterli zaman ve fırsat olmasına rağmen uykunun süresinde ve kalitesinde yetersizlik ve gün içine yansıyan olumsuz sonuçları ile tanımlanır. Ayrıca gece uyanık geçen süredeki artma ve yetersiz uyku miktarı ile ilgili endişelerde ön planda olabilir.

Kısa süreli uyku bozukluğu genel toplumda %30-50 oranında yaygınlık gösterirken, kronik uykusuzluk yaklaşık olarak %10-15 yaygınlıkta gözlenir. Kadınlarda erkeklere göre iki kat daha fazla uykusuzluk bozukluğu görülür. Yaşla uykusuzluk yakınması artar. Kronik uykusuzluk bozukluğunun tıbbi ya da psikiyatrik bozukluklar ile eş zamanlı bulunma oranları yüksektir. Depresif bozukluğu olan hastaların yaklaşık %80’ninde, bir anksiyete bozukluğuna sahip olanların ise yaklaşık %90‘ında uykusuzluk belirtileri eşlik etmektedir.